با انجام مستمر و دقیق تمرین‌های ورزشی، سطح عملکرد سیستم‌های بدنی مبتلایان به کرونای شدید به شرایط قبل از بیماری بازمی‌گردد
کلینیک فیزیوتراپی
بهبود علائم پساکرونا با فیزیوتراپی تنفسی
جام جم
بیماران مبتلا به کووید 19 پس از بهبود، تا مدت‌ها با توجه به شدت درگیری و بیماری دچار عوارض پساکرونایی هستند و از ضعف عضلانی، خستگی، بدن‌درد، درگیری‌های ریوی متفاوت تا حتی عوارض مربوط به پوست‌ومو و مهم‌تر از همه علائم روحی و روانی رنج می‌برند.
البته این علائم در بیمارانی که در بخش‌های ویژه بستری بوده‌اند به مراتب شدیدتر و در افرادی که در آی‌سی‌یو بستری نشده‌اند تا حدودی کمتر است.
بااین‌حال به‌طور معمول، ضعف و بی‌حالی تا چند هفته پس از بهبود در بهبودیافتگان از بیماری کووید 19 ادامه پیدا می‌کند و علائمی مانند سردرد و خستگی بیش از حد معمول می‌تواند تا ماه‌ها بعد از بهبود ادامه داشته‌باشد.
بی‌شک، فعالیت‌های ورزشی در قالب تمرین‌های ورزشی و درمان‌های فیزیوتراپی اعم از فیزیوتراپی تنفسی و فیزیوتراپی سیستم‌های عصبی، عضلانی و اسکلتی می‌تواند به میزان خیلی زیادی در مقابله با عوارض پس از کرونا به بیماران کمک کند.
متاسفانه هنوز بسیاری از مردم نمی‌دانند این تمرین‌های فیزیوتراپی چه درمان‌هایی هستند و اهمیت بهره‌گیری از آنها به‌ویژه پس از طی دوران نقاهت اولیه بعد از کرونا تا چه اندازه مهم است.
از این رو با دکتر مجید روانبخش، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، عضو هیأت‌مدیره نظام‌پزشکی و رئیس انجمن فیزیوتراپی استان خوزستان درباره این موضوع گفت‌وگو کرده‌ایم.
آیا ورزش‌کردن پس از طی دوران نقاهت کروناى شدید مى‌تواند با خطر شدت‌گرفتن دوباره این بیمارى ویروسى به‌ویژه از حیث عوارض عضلانى و ریوى همراه باشد؟
بیمارانی که از کرونای شدید نجات پیدا می‌کنند، اغلب به‌شدت دچار عوارض جسمی و ریوی و همین‌طور روحی و روانی می‌شوند که اغلب این عوارض متعدد و متنوع و قابل بهبود و درمان هستند. سندرم‌های پساکرونایی در سیستم‌های مختلف بدن اتفاق می‌افتد. در چنین شرایطی معمولا درگیر طیفی از علائم خواهیم بود که مهمترین آنها ضعف عمومی و کاهش عملکرد سیستم‌های حمایتی بدن شامل سیستم‌های قلبی - عروقی و ریوی است و لازم است با انجام تمرین‌ها و درمان‌های مختلف و برنامه‌ریزی برنامه‌های توانبخشی، سطح عملکرد این سیستم‌ها را به‌میزان قبل از ابتلا به کرونا بازگرداند. با وجود اینکه تمرین‌های توانبخشی و فیزیوتراپی باید برای بیماران خیلی سریع شروع شود، ولی شرایط بیماری و سطح قدرت عضلانی و توانمندی ریوی در این بیماران بسیار مهم است و در طراحی برنامه‌های درمانی، باید سعی کنیم این برنامه‌ها فشار بیش از حد تحمل برای بیمار ایجاد نکند. از طرفی به‌طور کاملا پیشرونده و ملایم باعث افزایش سطح توانمندی‌های بیمار شده و پس از پیگیری و ممارست در زمان‌های مورد انتظار، بیمار را به سطح مطلوبی از کیفیت زندگی برسانیم.
چه موقع بهتر است تمرین‌های فیزیوتراپی شروع شود؟
چنانچه تمرین‌های درمانی فیزیوتراپی هرچه زودتر شروع شود، می‌تواند مانعی برای شکل‌گیری بسیاری از عوارض پساکرونایی باشد. تمرین‌ها باید به‌صورت آرام و منظم و پیشرونده باشد و به‌هیچ‌عنوان باعث خستگی مفرط و وارد آمدن فشار به بیمار نشود. همچنین در درمان بیمار باید به موثر بودن سطح و شدت تمرین‌ها توجه شود و به‌هیچ‌عنوان وقت بیمار را با انجام تمرین‌های خیلی ساده و آسان و با شدت کم پر نکنیم و همواره مراقب باشیم سطحی از تمرین‌ها را به بیمار بدهیم که برای وضعیت کنونی او مناسب‌ترین تمرین‌ها باشد. در بیماری کووید 19 چون دستگاه ریوی درگیر است سرعت پیشرفت بیماری کاهش می‌یابد، ولی ما باید با برنامه‌ریزی منظم و دقیق به‌صورت پیشرونده و آرام و منطقی سطح عملکردی بیمار را در سیستم عضلانی و ریوی بهبود بخشیم. اگر تمرین‌های ورزشی و توانبخشی به بیمار تحت برنامه‌ریزی درست و تحت نظارت یک فیزیوتراپیست باشد بی‌شک فواید زیادی متوجه بیمار خواهدبود.
با تداوم مشکلات عضلانى و ریوى در مبتلایان به کروناى شدید تا مدتى پس از بهبود چه نوع ورزش‌هایى و با چه شدتى به بیماران توصیه مى‌شود؟
برنامه‌ریزی برای درمان بیماران کرونا بستگی به شدت و نوع علائم‌شان دارد. وضعیت‌دادن به بدن و اصلاح ارگونومی و پاسچر بدنی به بیماران، تمرین‌های دامنه‌ای برای مفاصل و تمرین‌های تقویتی و تحملی روی همه عضلات و تمرین‌های کششی موثر بر اندام‌ها و بافت‌های نرم بدن می‌توانند در بدو شروع تمرین‌ها استفاده شوند و به‌مرور و به‌طور پیشرونده شدت تمرین‌ها و بار ورزشی را روی بیماران افزایش می‌دهیم. فیزیوتراپی تنفسی پس از ارزیابی کامل بیمار و ثبت سطح عملکرد ریوی وی آغاز میشود و با تمرین‌های فعال و کنترل و اصلاح الگوهای تنفسی ادامه پیدا می‌کند. در تمام مدت و حین تمرین هم وضعیت قلبی و ریوی بیمار تحت پایش قرار می‌گیرد و به‌طور دقیق و پیشرونده به سطح تمرین‌ها افزوده میشود. شیب افزایشی سطح تمرین‌ها باید بسیار ملایم و با توجه به شرایط بیمار طرح‌ریزی شود. در نهایت و خوشبختانه پس از طی مدت زمانی بین یک تا دو هفته و حداکثر یک‌ماه به‌خوبی می‌توانیم میزان پیشرفت بیمار را مشاهده کنیم.
آیا نوع تمرین‌های ورزشی و فیزیوتراپی برای بیماران مختلف متفاوت خواهد بود؟
در ارتباط با نوع تمرین‌ها برای بیماران مبتلا شده به کرونا، همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد میتوان به تمرین‌های تنفسی، قدرتی، تحملی، کششی، انعطاف‌پذیری، سرعتی و چالاکی و بسیاری از تمرین‌های دیگر اشاره کرد. البته ضروری است بیماران طبق مشاوره و تحت نظارت یک نفر فیزیوتراپیست بوده و همواره توجه کنند با پیگیری و پیشرفت تمرینی به نتایج عملکردی مطلوب و حل بسیاری از مشکلات و سندرم‌های پساکرونایی خواهند رسید.
آیا ورزشکاران حرفه‌اى پس از طى‌شدن دوران نقاهت اولیه مى‌توانند در تمرین‌های خود حاضر شوند؟
به‌طور قطع و یقین بسیاری از ورزشکاران حرفه‌ای می‌توانند به سطح مطلوبی از کیفیت زندگی برسند و به شرایط مطلوب قبل از ابتلا به کرونا بازگردند. در بدن ما توانایی بالایی در توسعه ساختار‌های فیزیکی و افزایش توانمندی‌های فیزیولوژیک بدنی و خاصیت ذاتی برای رفع مشکلات ناشی از بیماری وجود دارد و در بسیاری از موارد، افراد به‌خوبی به سطح توانایی‌های قبلی خود بازمی‌گردند و رمز اصلی این موفقیت و بهبود تنها پیداکردن راه علمی و صحیح درمانی و استفاده از علم و توانمندی رشته فیزیوتراپی و انجام دقیق مراحل درمانی است. البته اینکه فرد انگیزه و پیگیری بالایی داشته‌باشد و تسلیم‌ناپذیر باشد و از شخصیتی قوی و موثر نیز برخوردار باشد نیز بسیار مهم است. داشتن روحیه بالا و خوب برای به بازگشتن به سطح عملکردی قبلی خود یا حتی بالاتر و بهتر از قبل بسیار مهم و ضروری است.
آیا مبتلایان به کروناى خفیف مى‌توانند پس از دوران نقاهت دو هفته‌اى به انجام هر نوع تمرین ورزشى اقدام کنند؟
در بیمارانی که به نوع خفیف کرونا مبتلا شده‌اند اگر درگیری ریوی نداشته‌باشند، می‌توانند خیلی زود به سطوح تمرینی قبلی بازگردند. بیمارانی که درگیری ریوی محدودی دارند نیز در برنامه‌ای پیشرونده و زودهنگام می‌توانند به سطح عملکردی قبلی برگردند.
چه نوع تغذیه یا مصرف کدام مکمل‌ها به این دسته از افراد در حین ورزش توصیه مى‌شود؟
بیماران نباید خود را پس از ترخیص از بیمارستان به انواع و اقسام مکمل‌های ویتامینی وابسته کنند؛ زیرا دچار عوارض مصرف بیش از اندازه مکمل‌ها خواهندشد. استفاده از مکمل‌ها باید تحت نظر متخصص تغذیه باشد و برای افرادی که تغذیه روزمره خوب و برنامه‌ریزی‌شده دارند و از انواع غذاها استفاده می‌کنند، استفاده از مکمل‌ها چندان جایگاهی ندارد. در نهایت بهتر است تمام بیماران بهبودیافته از کرونا ضمن انجام آزمایش‌های دوره‌ای و بررسی وضعیت متابولیسم بدن خود، حتما تحت مشاوره و درمان یک متخصص تغذیه باشند.
تکنیک‌هاى آمادگى جسمانى و کمکى براى بهبود توان
دکتر روانبخش درباره تکنیک‌هاى آمادگى جسمانى و کمکى براى بهبود انرژى و توان عمومى از دست‌رفته بدن به بیماران بهبود یافته توصیه مى‌کند: «بیماران مبتلا به کووید 19 پس از ترخیص از بیمارستان نباید وابسته به تخت و بستر شوند و باید هر چه سریع‌تر و خیلی زود از دستگاه‌های اکسیژن‌ساز جدا شوند؛ زیرا تحمیل اکسیژن بالاتر از سطح هوای جو به بیماران باعث تنبلی و ناکارآمدی سیستم تنفسی و ضعف عضلات تنفسی و تحلیل‌رفتن توان تهویه‌ای در افراد میشود. از نظر روحی و روانی نیز باید طوری با بیماران رفتار شود که خودشان را وابسته به تخت و بستر بیماری یا دستگاه اکسیژن‌ساز نبینند و با باور توانمندی‌های قابل دستیابی خود، هر چه سریع‌تر خود را از تخت و اکسیژن‌ساز‌ها جدا کنند.»
رئیس انجمن فیزیوتراپی استان خوزستان تصریح می‌کند: «توجه کنید بی‌حرکتی به‌مدت یک روز کامل می‌تواند تقریبا 3درصد توان کلی عضلانی بدن را کاهش دهد و بی‌حرکتی طولانی‌مدت به‌تحلیل عضلانی منجر میشود. باید روزانه فعالیت‌های ورزشی و تمرینی پایه را برای افزایش و ارتقای سطح توان عضلانی بیمار در نظر گرفت. راه‌رفتن در وضعیت بدنی کاملا صحیح و راست و صاف و با رعایت تکنیک‌های ارگونومیک و تلفیق آن با تنفس صحیح به‌میزان زیادی به بهبود بیماران مبتلا به کرونا پس از ترخیص از بیمارستان کمک می‌کند و سطح توانایی و عملکرد قلبی ، عروقی و ریوی بیمار را بهبود می‌بخشد. ریه انسان‌ها به‌طور طبیعی برای دریافت اکسیژن 21درصد هوای جو طراحی شده‌است و هرگونه اکسیژن اضافی که به‌واسطه استفاده طولانی‌مدت و غیرضروری به ریه بیماران برسد باعث میشود سیستم تنفسی و عملکرد تهویه‌ای ریه بیماران به‌شدت ضعیف شود.»
لمینت بدون تراش
وی می‌افزاید:«از این رو توصیه پزشکان همواره این است فقط وقتی از حمایت‌های اکسیژنی استفاده کنیم که بدن بیمار قطعا به آن نیاز دارد و هرگونه حمایت‌های بیشتر از لزوم، سیستم ریوی را نه‌تنها حمایت نمی‌کند بلکه در درازمدت آن را ضعیف و آسیب پذیر می‌کند.»